فلسفۀ چهارشنبه‌سوری عمدتا بر پایۀ پاک کردن محیط‌زیست و منازل از آشغال و زدودن پلیدی‌ها و کمک به مستمندان و آماده شدن برای استقبال از سال نو بوده است. ایرانیان باستان به شب چهارشنبه‌سوری اعتقاد بسیار داشتند و با رسیدن غروب، کپه‌های بوته‌ها (ترجیحا بوته‌های اسفند که دود آن خاصیت میکروب‌کشی داشت) را در هفت مکان، بر اساس عدد ستارگان سرنوشت‌ساز که همانا عدد هفت است در معابر و گذرها می‌گذاشتند، آتش روشن کرده و از روی آن می‌پریدند و اشعاری مبنی بر از بین رفتن ناخوشی و آمدن سرزندگی می‌خواندند.
در این شب همچنین مرسوم بود که هفت نوع میوه خشکبار مانند کشمش، نخودچی، توت، انجیر، خرماخرک، قیسی و باسلق خورده می‌شد.
مهم‌ترین کارکرد جشن چهارشنبه‌سوری علاوه بر جنبۀ سرور و شادی، پاک‌سازی محیط زندگی از انواع زباله، آشغال، وسایل کهنه و مندرس بازمانده از یک سال کار، فعالیت و تلاش بوده است. چنان‌که در ضمن انجام مراسم چهارشنبه‌سوری، لباس‌های کهنه، پارچه‌های اضافی، چوب و ساقه‌های برنج و امثال آن آتش زده می‌شد. همچنین خاکستر حاصل از آتش‌افروزی نیز نحس شمرده می‌شد و در پای درختان دفن یا در آب‌های روان ریخته می‌شد، تا نحوست از اطراف محل زندگی پاک شود.
اما اجرای مراسم چهارشنبه‌سوری
به شیوۀ امروزی نه‌تنها کارکرد اصلی خود (پاک‌سازی محیط‌زیست) را از دست داده است بلکه
باعث افزایش آلودگی و زباله در سطح شهر نیز می‌شود. ایجاد انواع آلودگی‌های صوتی و
پخش بقایای ترقه‌بازی و مواد محترقه در سطح معابر و روی درودیوار ساختمان‌ها از نتایج
جشن چهارشنبه‌سوری در سال‌های اخیر است که می‌توان با احیای سنت‌های قدیمی، دوباره
آن‌همه حس خوب این جشن را به میان خانوادهها بازگرداند.
دلیل خوردن سبزی‌پلو با ماهی شب عید چیست؟
هر چیزی در زوایای پنهان خود فلسفه‌ای دارد. احتمالا شما نیز بارها از خود پرسیده‌اید چرا ما ایرانی‌ها شب عید سبزی‌پلو با ماهی می‌خوریم؟
یکی از سنت‌های عید و درواقع
اولین نشانۀ استقبال از سال نو خوردن سبزی‌پلو با ماهی در شب عید است. این موضوع شکل
نمادین خود را در فرهنگ ما دارد و از باورهای قدیمی ما نشات می‌گیرد. در اصل ماهی داستان
حضرت سلیمان را روایت می‌کند که انگشتر خود را در شکم ماهی پیدا کرد. پس ما ماهی می‌خوریم
به امید اینکه حقیقت را بیشتر درک کنیم. علاوه بر این خوردن این غذا در آستانۀ سال
نو بهانه‌ای است تا این سال را با انرژی و انگیزۀ بیشتری آغاز کنیم. به قول قدیمی‌ها
در زمان سال‌تحویل باید اجاق خانه روشن باشد و دود از دودکش بیرون بیاید. خوردن برنج
به دلیل داشتن برکت در کنار ماهی که نشانۀ حیات است و سبزی که حکایت از برکت و زایش
دارد، در بسیاری از خانواده‌های ایرانی در هر کجا که زندگی می‌کنند، مرسوم بوده و هست.
نمادهای هفت‌سین
چیدن سفرۀ هفت‌سین یکی از هیجان‌انگیزترین رسوم عید نوروز است که می‌تواند شادی زیادی را برای اعضای خانواده به همراه بیاورد. اگر بتوانیم چند اصل ساده را در این چیدمان رعایت کنیم و بیشتر با نمادهای سفرۀ هفت‌سین آشنا شویم، می‌توانیم زیباترین و آرامش‌بخش‌ترین هفت‌سین را در خانه‌مان داشته باشیم. در ادامه، شما را بیشتر با این اصول و معانی پنهان موجود در ترکیبات «هفت‌سین» آشنا می‌کنیم.
نارنج: بهتر است یک نارنج شناور در کاسۀ آب در سفرۀ خود داشته باشیم و با تعویض روزانۀ آب، نگذاریم آب کاسه راکد بماند. این نارنج می‌تواند آرامش، سلامت و لطافت را با خود همراه بیاورد.
کتاب: کتابی مانند قرآن، دیوان حافظ یا مولانا در سفره بگذارید. کتاب، نماد دانش است.
سرکه: سرکه در سفرۀ هفت‌سین، نماد صبر و پذیرا بودن محسوب می‌شود.
سمنو: سمنو، از گندم تهیه می‌شود و نماد شیرینی
و برکت سفره است.
سنجد: سنجد در هفت‌سین، نمادی از محبت و نوع‌دوستی محسوب می‌شود زیرا این میوه، میوۀ درخت عشق است.
سیب: سیب، نشانۀ سلامت است و بهتر است که به تعداد اعضای خانواده در سفرۀ هفت‌سین قرار بگیرد. سیب می‌تواند نشان‌دهنده عشق به افراد خانواده یا نماد زایش هم باشد.
سیر: جالب است بدانید سیر به‌عنوان نگهبان سفره و انرژی‌های مثبت در هفت‌سین قرار دارد و نماد سلامت، از نوع پیشگیری‌کننده از ورود انرژی‌های منفی است.
سماق: سماق، هم‌رنگ خورشید در حال طلوع و نماد طلوع دوباره و زندگی تازه است. از طرف دیگر، سماق که رنگی مانند رنگ قلب دارد، سرشار از انواع آنتی‌اکسیدان‌ها و پایین آورندۀ اسید اوریک خون است و ازاین‌رو می‌تواند سبب حفظ سلامت قلب و عروق شود.
آینه: آینه، نمادی برای نظر انداختن بر ظاهر و باطن خود برای اصلاح درون و برون است. قرار دادن آینه در سفرۀ هفت‌سین، ما را با این چالش مواجه می‌کند که آیا در لحظۀ تحویل سال، جرات نگاه کردن به خودمان در سالی که گذشت، داریم یا نه!
سبزه: به دلیل اینکه باید آب زیادی برای پرورش گندم صرف شود و جهان امروز با بحران کم‌آبی دست‌وپنجه نرم می‌کند، هرگز برای تهیۀ سبزه سفرۀ هفت‌سین از گندم استفاده نکنید و به‌جای آن از ارزن، نخود یا عدس استفاده کنید. سبزه، نماد تولد دوباره و زایش است.
روبان دور سبزه: حتی روبان دور سبزۀ هفت‌سین هم دارای معنایی است و معنای آن این است که باید از نابسامانی‌ها و بی‌نظمی‌ها دوری کنیم.
شمع: شمع، نشانی از طلوع و روشنایی است. سعی کنید مادامی‌که سفره‌تان برقرار است، شمع را روشن نگه‌دارید یا رنگ شمع‌های‌تان را هم قرمز بردارید که وقتی خاموش هستند هم کار آتش را انجام بدهند.
تخم‌مرغ: تخم‌مرغ، نمادی از نطفه و باروری است
که بر سر سفرۀ هفت‌سین می‌گذارند.
رشته‌پلو، اولین غذای سال نو
خوردن رشته‌پلو به‌عنوان اولین وعده غذای سال جدید، از آن دست رسوم قدیمی است که حتی در شهرهای بزرگ هم پابرجاست و بسیاری از خانوادهها که شب عید سبزی‌پلو با ماهی خورده‌اند، روز عید رشته‌پلو می‌خورند. فلسفۀ خوردن رشته‌پلو این بوده که با خوردن رشته‌پلو سررشتۀ کارها به دست میآید. به‌عنوان مثال اگر مرد و سرپرست خانواده، رشتۀ کسب‌وکارش از دست رفته بود، اولین بشقاب این پلو سهم او بود. اگر دختری ازدواج نکرده بود، زیر دیگ اجاق را او روشن کرده و موقع کشیدن غذا، در دیگ را او برمی‌داشت. قدیم‌ترها خرما هم لابه‌لای آن گذارده و کشمش پلویی سرخ کرده‌ای زینت‌بخش رشته‌پلو می‌شد که ضعف و سستی برنج را از آدم تا آ‌خر سال دور کند.
وقت آن است که مردم ره صحرا گیرند
سیزده به‌در روز خداحافظی با نوروز است. در این روز غم و غصه و خمودی حرام است. مردم از خانه به کوه و دشت و صحرا می‌روند تا نحس بودن این روز را در بیرون خانه بیندازند.
می‌گویند هرگاه روز سیزدهم فروردین‌ماه بهاری با سیزدهم ماه قمری برابر باشد، آن روز نحس خواهد بود، زیرا ستاره‌شناسان روزی را که ماه و خورشید روبه‌روی هم قرار می‌گیرند نحس می‌دانستند و اعتقاد داشتند باید در این روز دست از کار کشید و از خانه بیرون رفت.
هرچند بسیاری از محققان عقیده بر طالع نحس این روز دارند اما نوروز، پایانی زیبا و دل‌چسب طلب می‌کند آن‌چنان که ابوریحان بیرونی قرن‌ها قبل در «آثارالباقیه» نحسی سیزده را به‌کلی رد کرده است. او می‌نویسد: «روز سیزده نوروز بسیار خجسته و نیک و در حقیقت به‌منزلۀ جشن بزرگ است. این روز بسیار نیکو و خرم است و به‌هیچ‌وجه کراهت ندارد ... ایرانیان قدیم بعد از ۱۲ روز شادی و جشن (در ابتدای نوروز) که به یاد دوازده ماه از سال بوده است، روز سیزدهم نوروز را که روزی نیک و فرخنده است به باغ و صحرا رفته و شادی می‌کردند و برای بارش باران دعا می‌خواندند و بدین ترتیب رسما دورۀ جشن نوروز را به پایان می‌رساندند ...».
